Günəbaxan bitkisində torpaq özəlliklərinin gübrələməyə təsiri
Günəbaxana veriləcək gübrə miqdarı alınacaq məhsulun miqdarına və torpaq analizi nəticələrinə görə təyin olunmalıdır. Günəbaxanda düzgün gübrədən istifadə etmək məhsulun miqdarını artırmaqla yanaşı, onun keyfiyyətini də artırır və istehsalçıya əhəmiyyətli gəlir gətirir.
Bütün bitkilərdə olduğu kimi günəbaxanda da torpağın özəllikləri ilə gübrə istifadəsi arasında sıx əlaqə mövcuddur. Yüksək keyfiyyətli məhsul əldə etmək üçün torpağın xüsusiyyətlərini yaxşı bilmək və buna uyğun şəkildə gübrələrdən istifadə etmək lazımdır.
Gübrələmə zamanı torpağın hansı xüsusiyyətləri nəzərə alınmalıdır?
Torpağın pH dəyəri torpaqdakı hidrogen ionu konsentrasiyası və ya aktivliyi haqqında məlumat verir. Hidrogen bitki qidası olsa da, bitkilər torpaqda mövcud olan hidrogen ionunu qəbul etmir.7 -dən aşağı olanlara turşu, 7-dən yuxarı olanlara qələvi deyilir. Bununla birlikdə, torpağın məhsuldarlığında pH dəyəri 6.7-7.3 olan torpaqlar ümumiyyətlə, neytral xüsusiyyətlərə malik torpaq kimi təyin olunur.
Torpaqdakı çox aşağı və çox yüksək pH dəyərləri torpaqdakı bitkilər tərəfindən qida (gübrə) qəbul edilməsinə və torpaqdakı mikroorqanizm fəaliyyətinə təsir göstərdiyindən torpağın məhsuldarlıq gücü azalır. Torpağın pH dəyəri günəbaxanın pH tələbinin üzərindədirsə, torpağın pH dəyəri mikronlaşdırılmış toz kükürd ilə istənilən səviyyəyə çatdırıla bilər.Bu proses isə torpaqda mövcud olan kükürd bakteriyalarının fermentativ reaksiyası ilə nəticələnir.
Torpağın şoranlığı
Torpaqda suda həll olunan (əriyən) ümumi duzların miqdarı həmin torpağın şoranlığı haqqında məlumat verir. Torpağın şoranlığı elektrik keçiriciliyi aləti ilə ölçülür və EC dəyəri ilə ifadə edilir. Torpağın EC dəyəri və su tutma xüsusiyyəti müqayisəli olaraq qiymətləndirilir. Torpaqdakı duz miqdarı onun fiziki xüsusiyyətlərinə mənfi təsir etdiyindən torpaqda pozulmalar baş verir. Belə ki, torpaqdakı mikrobioloji aktivlik ləngiyir və bitki kökləri ilə torpaqdan suyun alınmasında problem yaranır.
Şoran torpaqlar çox nəm olduğu üçün soyuq torpaqlar hesab olunur. Bu cür hallarda toxumun cücərməsində və ortaya çıxmasında problemlər yaranır. Günəbaxan bitkisi duzluluğa çox davamlı deyil. Torpaq şoranlığının miqdarı ilə yanaşı, onun duzluluq yaradan anionun xlor elementi və ya sulfatla əlaqəli olması da vacibdir.Xlor duzluğu sulfat duzluluğundan daha zərərlidir. Əgər torpağın şoranlığı yüksək səviyyədə deyilsə, duzluluq yaradan natrium və kalium arasındakı qarşılıqlı əlaqədən istifadə edərək duzun zərər dərəcəsini azaltmaq olar.
Torpağın üzvi maddə miqdarı
Bitki və heyvan mənşəli üzvi maddələr torpağa daxil olduqdan sonra torpaqda olan mikroorqanizmlər tərəfindən enzimatik reaksiyalar nəticəsində parçalanır və torpağın məhsuldarlığına müsbət təsir göstərən humus dediyimiz birləşmələr əmələ gətirir. Mikroorqanizmlərin torpağa verdiyi üzvi birləşmələri parçalamasının səbəbi isə ehtiyac duyduqları enerjini təmin etməkdir.
Üzvi maddələrin torpağın məhsuldarlığına təsirlərini 3 əsas qrup üzrə təsnif etmək mümkündür.
Torpağın fiziki xüsusiyyətlərini yaxşılaşdırır.
Torpağın su tutma qabiliyyətini tarazlaşdırır.
Torpağın havalandırma qabiliyyətini tarazlaşdırır.
Torpağın asan şəkildə isinməsini təmin edir.
Torpaqda yaranan çatları azaldır.
Torpağın kimyəvi xüsusiyyətlərini yaxşılaşdırır.
Torpaqda faydalı olmayan bitki qidalarının faydalı olmasına kömək edərək bitkinin qidalanmasını asanlaşdırır.
Torpağın pH dəyərini tarazlıqda saxlayır.
Torpağın qida tutma qabiliyyətini artırır.
Torpağın şoranlığını azaltmağa imkan yaradır.
Üzvi maddələr torpaqda parçalanarkən, tərkibindəki qidaları torpağa verərək bitkinin qidalanmasına kömək edir.
Torpaqdakı bitki kök inkişafına kömək edir.
Torpaqdakı mikrobioloji aktivliyi artırır
Tamamilə parçalanmamış üzvi maddələr torpaq canlıları üçün enerji və qida mənbəyidir.
Torpaqdakı mikroorqanizm populyasiyasının artmasına kömək edir.x
Torpaqdakı üzvi maddələrin çürüməsi zamanı ətrafa verdiyi üzvi birləşmələrlə bitkinin kök sisteminə müsbət təsir göstərir.
Torpaqda əhəng miqdarı
Torpaqlarda əhəng adətən kalsium karbonatkalsium maqnezium karbonat olur. Əhəng adətən özündə formalaşma prosesinə görə % 80 kalsium karbonat və 20% maqnezium karbonat ehtiva edir.
Əhəng parçalanması nəticəsində ətraf mühitə atılan kalsium bitki üçün vacib bir qidalandırıcıdır.Günəbaxan bitkisi bəzi digər elementlərlə müqayisədə kökləri sayəsində torpaqdan əhəmiyyətli dərəcədə kalsium çıxarır. PH dəyəri 6.5-in altında olan zaman əhəng bu dəyəri artırır və bitkinin ehtiyac duyduğu kalsiyumu da qarşılamış olur. Buna görə də torpaqdakı əhəngin vəziyyətini təyin etmək və tarlaya veriləcək fosfor gübrəsinin növünü təyin etmək faydalıdır.
Torpağın quruluşu
Torpaq quruluşları qumludan, çoxgilli torpağa qədər dəyişə bilər. Günəbaxan toxumunun əkin dərinliyi ümumiyyətlə torpaq quruluşundan asılı olaraq 5-8 sm arasında dəyişir, lakin əkinin orta dərinliyi 5 sm-dir. Əkin əvvəli gübrənin tətbiq olunma dərinliyi gübrənin səmərəliliyi baxımından əhəmiyyətlidir. Gübrələr toxum əkin dərinliyindən 5-6 sm aşağıya tətbiq olunmalıdır. gübrələr zolaq şəklində tətbiq olunarsa, gübrələr həm toxum dərinliyindən 5-6 sm aşağıda, həm də sağda və ya solda döllənməlidir.
Torpaqda bitki üçün mövcud qida miqdarı
Digər bitkilərdə olduğu kimi günəbaxanda da daha çox üzvi maddə əmələ gətirən karbon , hidrogen və oksigen mövcuddur. Bitki qidaları arasında azot, fosfor və kaliumun günəbaxan istehsalında məhsula və keyfiyyətə əhəmiyyətli təsiri var, bu üç əsas elementin yanında, mikro elementlərdən olan kalsium, maqnezium və bor da keyfiyyətə əhəmiyyətli dərəcədə təsir göstərir.
*4777 
